کیوریتور کیست؟

نقش کیوریتور یا نمایشگاه گردان در برگزاری یک رویداد هنری

در این نوشته به مباحثی مانند «کیوریتور کیست؟» و «کیوریتینگ چیست؟» پرداخته، اما به تعاریف آن ها بسنده نمی‌کنم. می‌کوشم تا ضمن آشنایی با نقش کیوریتور و اصول استاندارد برگزاری یک رویداد هنری (با محوریت نمایشگاه هنرهای تجسمی)، در مورد آسیب‌های این حوزه آگاه‌سازی کرده و راهکارهایی را ارائه کنیم. در فضای هنری معاصر ایران، اهمیت کیوریتینگ یا نمایشگاه گردانی به عنوان یک تخصص نسبتا جدید، روز به روز بیشتر می‌شود. اما اهمیت پرداختن به این موضوع به دلیل آسیب‌هایی است که به تازگی آشکار شده است. به عبارت دیگر، اگر قبلا این نقش را تنها هنرمندان، پژوهشگران یا گالری‌داران با تجربه‌تری برعهده می‌گرفتند، در یکی دو سال اخیر، برخی افراد بدون دانش و تخصص کافی (احتمالا به دلیل انگیزه‌های مالی یا شهرت) و تنها با انتشار فراخوان‌های رنگارنگ، به این حوزه گام گذاشته اند. رعایت نکردن کمترین استانداردهای لازم، کیوریتینگ را از سطح یک کار تخصصی، به امری عمومی و بی‌کیفیت تنزل داده است. اگر علاقمند هستید که به عنوان یک کیوریتور هنری فعالیت کنید، مطالعه متن زیر می تواند دست کم تا میزانی شما را از وظایف مهمی که باید بر عهده بگیرید، آگاه کند.

معنی کیوریتور

واژه کیوریتور (Curator) از «مراقبت کردن» گرفته شده و آن را در پارسی، نمایشگاه گردان، هنرگردان و نماگردان نیز معنی کرده‌اند. برخی به چنین ترجمه هایی ایراد «جامع نبودن» وارد می‌کنند، اما انتظار اینکه ترجمه یک واژه، تمام معانی نهفته در معادل انگلیسی آن را بیان کند، منطقی نیست. مانند اینکه از واژه بالگرد انتظار داشته باشید تمام ویژگی‌های پرنده آهنینی را توصیف کند، که نیروی رانش آن با کمک تیغه‌های افقی چرخنده تامین می شود! البته به نظر نمی رسد واژه انگلیسی Curator نیز دربرگیرنده همه معانی سنتی و جدید آن باشد. بنابراین بهتر است در دام نامگذاری نیفتاده و به شرح و گسترش معانی گوناگون و اصلی این موضوع بپردازیم. کیوریتور به شخصی گفته می‌شود که بر اساس حوزه تخصص خود، مسئولیت جمع‌آوری، نظارت، سازماندهی، و مدیریت مجموعه‌ای از داده‌ها (آثار) را جهت نمایش در یک بستر و زمینه منسجم، بر عهده دارد. بر این اساس کیوریتور هنری ، عموما با مجموعه‌ای از آثار هنری معاصر یا تاریخی، و همچنین رویدادهای هنری حقیقی یا مجازی در ارتباط است که خود می‌تواند تخصص‌های گوناگونی را شامل گردد. مثلا در تعاریف سنتی، این تخصص در امور موزه می‌تواند معادل موزه‌دار نیز باشد. در یک نگارخانه، گاهی مدیر گالری نقش نمایشگاه گردان را در برگزاری یک نمایشگاه نقاشی بر عهده دارد. همچنین یک هنرمند در برگزاری هر چه بهتر نمایشگاه انفرادی و شخصی خود می باید از اصول یک کیوریتور موفق پیروی کند، یا اینکه انجام این امور را به یک کیوریتور متخصص بسپارد.

کیوریتور ارشد گالری تیت لندن : Catherine Wood

ویژگی های یک کیوریتور هنری

۱- تخصص علمی و عملی

داشتن تحصیلات و مطالعات مرتبط با زمینه فعالیت، برای یک کیوریتور اهمیت زیادی دارد. این موضوع در گزینش، تفسیر، مفهوم سازی (conceptualizing)، نظارت و چیدمان داده‌های یک رویداد هنری، در جهت تاثیرگذاری موفق‌تر و دستیابی بهتر به هدف مورد نظر کیوریتور کمک شایانی می‌کند. طبیعتا نمایشگاه‌گردان یک نمایشگاه نقاشی باید تحصیلات مرتبط یا مطالعات کافی در زمینه هنرهای تجسمی، تاریخ هنر، فلسفه هنر و اقتصاد هنر داشته باشد. به عبارت دیگر کیوریتوری نه لزوما بر پایه سلایق شخصی، بلکه در حالت ایده‌آل بر اساس چشم اندازها، پژوهش‌ها و نظریه‌ها شکل می‌گیرد تا بدین وسیله به بیان دغدغه‌ها، ارائه ایده‌های نو و رشد زبان‌های هنری جدید بینجامد. در این میان توان عملی کیوریتور معمولا نادیده گرفته می‌شود، ولی بدیهیست که اشراف عملی اگر شرط لازم نباشد، اما وجود آن می‌تواند به درک بهتر یک نمایشگاه‌گردان از وضعیت موجود، تفسیر بهتر داده‌ها، و همچنین به تعامل بهتر با هنرمندان منجر شود. تخصص علمی و عملی در نهایت یک بخش ماجراست و در صورتی که تجربه کیوریتور در برگزاری رویدادهای مختلف به آن اضافه شود، بسیار کارآمد خواهد بود.

۲- توان برنامه‌ریزی، سازماندهی و مدیریت

فرایند به‌کارگیری درست و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه‌ریزی، کنترل و سازماندهی امور، و همچنین هدایت این منابع در جهت دستیابی به اهداف مورد نظر کیوریتور، نیازمند یک توان مدیریتی قوی است. تعامل با هنرمندان، کنترل هزینه‌ها، زمانبندی درست در اجرا و سازماندهی رویدادها، نظارت بر عملکرد همکاران و دیگر امور، به توان مدیریتی یک کیوریتور وابسته است.

۳- پیگیری رویدادهای هنری جاری

یک کیوریتور موفق نمی‌تواند در غار تنهایی خود زندگی کند و هر از گاهی به بیرون غار سر بزند! آگاهی از اوضاع جاری در هنر ایران و جهان، و پیگیری و پژوهش در زمینه رویدادهای (سیاسی ، اجتماعی و هنری) معاصر می‌تواند افق دید و خلاقیت کیوریتور را در راستای پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود افزایش دهد و تصمیم‌گیری‌های او را در مسیر درست‌تری قرار دهد.

۴- آگاهی از قوانین

این موضوع می‌تواند از قوانین هنری تا سیاسی، و حتی عرف اجتماعی را در بر بگیرد. مثلا آگاهی از قوانین کپی رایت که در برخی از کشورها به شکل سختگیرانه تری نسبت به ایران اجرا می‌شود، یک نیاز ضروری است. به جز آن، قوانین سیاسی یا عرف‌های فرهنگی همراه با ممیزی‌های زیاد، به ویژه در کشوری مانند ایران نیز ممکن است بر سازماندهی مجموعه، انتخاب هنرمندان، نگارش کاتالوگ، نوع تبلیغات، تم نمایشگاه و غیره اثر بگذارد.

نمونه یک فراخوان نمایشگاه و سلب مسئولیت از وظایف

 

۵- مسئولیت پذیری

معتقدم اگر انسان مسئولیت‌پذیری نیستید هرگز به سمت نمایشگاه‌گردانی نروید! کیوریتورهای بی مسئولیت، اجرای ناقص برنامه‌ها، به هم‌ریختگی تاریخ‌ها و به چشم آمدن کمبودها را متوجه دیگران می کنند و از پذیرش هرگونه مسئولیتی شانه خالی می‌کنند. هر چند در اجرای یک فعالیت هنری، همیشه کمبودها و نکات پیش بینی نشده ای وجود دارند اما شما موظف هستید بر طبق برنامه اعلام‌شده به مخاطبان حرکت کنید یا در صورت لزوم جایگزین‌های مناسبی را در زمان مناسب در نظر بگیرید.

۶- روابط عمومی قوی

داشتن ارتباطات گسترده با هنرمندان، مجموعه‌داران، مدیران گالری، پشتیبان‌های مالی و رسانه ها، که می‌تواند بر ارتقای کیفیت برگزاری در روز افتتاحیه، جذب اسپانسر، تبلیغات و فروش تاثیر بگذارد. همچنین یک کیوریتور باید فن بیان، حوصله پاسخگویی و توانایی اقناع مخاطبان خود را داشته باشد. در این بین تسلط به زبان‌های خارجی در صورت نیاز به ارتباطات برون‌مرزی، برای یک کیوریتور موفق عامل تعیین کننده‌ای است.

مدیر Swan Hill Regional Art Gallery به همراه دستیاران در حال نصب آثار نمایشگاه

۷- عملگرایی، حساسیت و دلسوزی

یک مدیر پشت میزنشین، هرگز یک کیوریتور موفق نیست! دلسوزی، عملگرایی و حساسیت در اجرای درست امور گاهی یک نمایشگاه گردان را بالای صندلی نصب آثار خواهد برد! ناظر اعمال دیگران بودن و عدم استفاده از روش های عملگرایانه، منجر به عقب افتادن از برنامه‌ریزی‌ها و در نهایت اجرای ناقص برخی از اهداف خواهد شد. یک کیوریتور موفق به عنوان مسئول، باید دقیقا در مرکز انجام همه امور و آماده انجام هرگونه فداکاری باشد.

۸- روحیه مشورت‌پذیری و همفکری

نمی‌توان انتظار داشت که یک کیوریتور جمع همه خوبان باشد! بنابراین داشتن روحیه همفکری و مشاوره برای یک متخصص نیز لازم است و انجام کامل و صحیح همه امور برگزاری یک نمایشگاه، از توانایی یک فرد خارج است. در چنین شرایطی کیوریتور می‌تواند با توجه به بودجه خود، برخی از امور را با مسئولیت و نظارت خویش، برون‌سپاری کند یا از مشاوره دیگران بهره مند شود. به عنوان مثال، نمی توان انتظار داشت که کیوریتور برای برگزاری یک رویداد سالانه که نیاز به راه‌اندازی یک وب سایت دارد، برنامه‌نویسی بلد باشد! اما در عین حال حتما مسئولیت اشتباه در عملکرد وب‌سایت، با کیوریتور خواهد بود. همانطور که گفته شد متناسب با بودجه و زمان و سطح برگزاری، بخش‌های دیگری مانند مارکتینگ یا بازاریابی، روابط عمومی، تبلیغات و غیره نیز می توانند برون‌سپاری شوند.

عکسی از نمایشگاه پیکاسو در زوریخ – ۱۹۳۲

اصول ، شرایط و چگونگی برگزاری یک نمایشگاه نقاشی

برگزاری نمایشگاه فرصت دیده شدن را برای یک هنرمند فراهم می‌کند. هر چند نوشتار این بخش را با محوریت نمایشگاه نقاشی تنظیم می‌کنم اما با اندک تغییراتی می‌تواند برای سایر رشته‌های هنری نیز مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین این اصول به صورت استاندارد بوده و شما می‌توانید متناسب با روحیه و شرایط خود تغییراتی در آنها ایجاد کنید.

انتخاب آثار:

این بخش خواه از آثار جاری هنرمند باشد و خواه به قصد برگزاری یک نمایشگاه، اهمیت زیادی دارد. فراموش نکنید که یک نمایشگاه خوب در یاد مخاطبان باقی خواهد ماند. هرگز سعی نکنید به جای انتخاب آثار با کیفیت (از لحاظ معنا و تکنیک)، مخاطبان خود را با صحبت‌های پیچیده و تبلیغات فریب دهید. آثار شما بهتر است همسو با استیتمنت (Statement) یا بیانیه هنری شما باشند. ابعاد و تکنیک آثار نیز بهتر است نزدیک به هم بوده و زیاد متفاوت نباشد. همچنین نوع ارائه کارها (قاب) نیز بهتر است متناسب و تا حد امکان یکدست باشد. در غیر این صورت، مرحله چیدمان آثار شما در گالری سخت‌تر خواهد بود. این مورد در نمایشگاه‌های گروهی عموما بر عهده کیوریتور است و نیازمند تعامل با هنرمندان، بدون تحمیل خواسته‌های غیر منطقی بر آنهاست.

هزینه نمایشگاه:

شما باید هزینه برگزاری یک نمایشگاه با کیفیت را محاسبه و مدیریت کنید. این هزینه ها می‌توانند شامل قاب و پاسپارتو، اجاره گالری، طراحی کارت و پوستر، حمل و نقل آثار، چاپ کاتالوگ، تبلیغات، مراسم روز افتتاحیه و نگارش نقد باشند اما بهتر است هزینه‌های پیش بینی نشده دیگری را هم در نظر داشته باشید. در نمایشگاه‌های گروهی این هزینه ها سرشکن می‌شود.

‌

نمونه ای از  فراخوان همه چیز آزاد

انتخاب مضمون:

انتخاب درون‌مایه برای نمایشگاه‌های انفرادی الزامی نیست اما فراموش نکنید که انتخاب یک تم مناسب و برگزاری نمایشگاه در یک بستر و زمینه منسجم، می تواند ضمن مفهوم سازی (conceptualizing)، بر اثرگذاری و جذابیت آن بیفزاید. مضمون نمایشگاه و استیتمنت باید همسو و هماهنگ باشند. همچنین انتخاب یک مضمون می تواند برای تبلیغات موثرتر مفید واقع شود. انتشار یک فراخوان بدون عنوان و استیتمنت، و با شرایط همه چیز آزاد! بیشتر چیزی شبیه به شوخی خواهد بود!

انتخاب فضا و Decoration:

ممکن است بسته به سیاست نگارخانه ها، نتوانید در هر جایی آثار خود را نمایش دهید. اما با توجه به کثرت گالری‌ها در ایران (بهتر است بگوییم شهر تهران) می‌توانید یک انتخاب خوب داشته باشید. سراغ گالری‌هایی بروید که مدیران آن ها به شما احترام می گذارند و با برنامه‌ریزی‌های شما هماهنگ می‌شوند. فضای گالری باید متناسب با تعداد و اندازه آثار شما بوده، و نورپردازی استانداردی داشته باشد. به عنوان مثال شما نمی‌توانید آثار بزرگ خود را در نگارخانه ای که بازدیدکننده در آن امکان فاصله گرفتن از اثر را ندارد، نمایش دهید. همچنین به تعداد میهمان‌های روز افتتاحیه خود و نسبت آن با گنجایش گالری توجه کنید. در نظر داشته باشید که اگر نمایشگاه شما دارای یک تم خاص است، ممکن است نیاز داشته باشید تغییراتی در ظاهر و فضای گالری ایجاد کنید.

تاریخ برگزاری:

همیشه بر اساس تقویم و جنس مخاطبان خود زمانبندی کنید. به عنوان مثال، قرار گرفتن یک تعطیلی در بین نمایشگاه شما، از کیفیت آن خواهد کاست. یا اگر جنس مخاطبان شما را دانشجویان علاقمند به هنر و جوانان تشکیل می دهند، ممکن است فصل تابستان برای شما مناسب نباشد. انتخاب ماه‌های خاصی در زمستان نیز ممکن است روز افتتاحیه شما را با ریسک مشکلات آب و هوایی مواجه کند. همچنین زمان برگزاری می‌تواند در نوع برگزاری شما اثرگذار باشد. به عنوان مثال، در ماه رمضان نمی‌توانید در روز افتتاحیه از مخاطبان پذیرایی کنید و همزمانی ساعت افتتاحیه با ساعت افطار احتمالا بازدیدکنندگان کمتری را به نمایشگاه خواهد کشاند. معمولا روز جمعه به عنوان تاریخ گشایش نمایشگاه، انتخاب مناسب‌تری برای شما خواهد بود اما در نهایت به نوع برنامه ریزی شما بستگی دارد.

حمل و نقل آثار:

این مورد را دست کم نگیرید چون آثار شما، سرمایه‌های شما هستند. اگر به عنوان کیوریتور فعالیت می‌کنید، حتما و دقیقا مسئولیت حفظ و نگهداری آثار هنرمندان با شماست. آثار را تک تک در جعبه یا نایلون‌های ضربه گیر (حباب دار) بسته‌بندی کنید. در نوع چیدمان آن در ماشین‌های باربری نظارت نموده و راننده را متوجه حساسیت خود در ارتباط با این موضوع بکنید.

نگارش استیتمنت:

این مورد نیازمند یک ادبیات استادانه است. فراموش نکنید که Statement یا بیانیه در واقع نوشته‌ای در جهت توضیح هر چه بهتر کارها و ایده های شماست. از شعار دادن، بیان ایده‌های کلیشه ای و دستمالی شده، گنگ نویسی و نوشتارهای طولانی پرهیز کنید. قرار نیست در متن استیتمنت خود قصه هزار و یک شب تعریف کنید! به شکلی صادقانه از انگیزه ها، الهامات، معانی و تکنیک آثار خود بنویسید و در مورد خودتان مبالغه نکنید. بیانیه هنری شما باید به معنی واقعی کلمه، موجز باشد.

تصویر کاتالوگ نمایشگاه نقاشی های یک هنرمند

تبلیغات:

این مورد برای دیده شدن زحمات شما بسیار مهم است. طراحی کارت ، پوستر و کاتالوگ را به یک گرافیست بسپارید و بر آن نظارت کنید. دست آخر خروجی نهایی را چندین مرتبه بازبینی کرده و نسخههایی از آن را برای انتشار در فضای مجازی و چاپ بهینه کنید. از انتشار بیهدف و اسپم گونه تبلیغات نمایشگاه در هر جا پرهیز کنید چون کلاس کاری خود را زیر سوال خواهید برد! سعی کنید هنرمندان پیشکسوت، دوستان و افراد مهم خود را به صورت شخصی به نمایشگاه دعوت کنید. پوستر نمایشگاه خود را در مجلات و گروه‌های مرتبط منتشر کنید. چاپ کاتالوگ نیز در راستای تبلیغات ارزیابی می‌شود. این کاتالوگ شامل بیوگرافی شما، استیتمنت و تصاویر آثارتان خواهد بود که نمایشگاه شما را ماندگار کرده و مخاطبان بیشتری را از آن آگاه خواهد کرد. درج خبر در خبرگزاری‌ها، نگارش نقد و برنامه‌هایی مثل سخنرانی در روز گشایش و پایان نمایشگاه نیز از دیگر فعالیت‌های تبلیغی حساب می‌شوند.

چیدمان ماهرانه در نمایشگاه Ross Art Museum – سال ۲۰۱۴

چیدمان آثار:

بسیاری از هنرمندان و کیوریتورها این بخش را خراب می کنند! چیدمان درست آثار نیازمند حساسیت و صرف وقت است. آثار را قبل از نصب در کنار دیوارها با فاصله مناسب چیدمان کنید تا یک طرح و ایده اولیه را شکل بدهید. سپس با جابه‌جایی آثار، بهترین حالت ممکن را پیدا کنید. فاصله استاندارد بین آثار را حفظ کنید و آن ها را بیش از اندازه به هم نچسبانید. به این فکر کنید که کسی از بیشتر شدن فاصله آثار گله نخواهد کرد اما  فشردگی چیدمان، نمایشگاه شما را تبدیل به جمعه بازار خواهد کرد. به لحاظ ارتفاع، یک افق دید میانگین را در نظر بگیرید، به طوریکه نیاز چندانی به بالا یا پایین آوردن سر خود برای مشاهده کارها نداشته باشید. در نهایت نیاز خواهید داشت تا لیبل هر اثر شامل عنوان، تکنیک، شماره و تاریخ اثر را در یک برگه A6، با کمی فاصله در کنار یا زیر هر کار بچسبانید. هرگز بر روی آثار یا قاب خود چیزی نچسبانید. بهتر است قیمت آثار را نیز روی لیبل درج نکنید و برای آن یک بخش جدا طراحی کنید. لیست قیمت ها را به مدیر فروش یا مسئول گالری تحویل دهید.

قیمت گذاری:

دچار سندروم توهم قیمتی نباشید! یک قیمت‌گذاری متعارف و معقول می تواند مناسب باشد. در عین حال ارزش آثار خود را دست کم نگیرید. برای این مورد با مدیر گالری نیز باید مشورت کنید.

با توجه به توضیحات بالا، وظیفه یک کیوریتور تنها انتشار یک فراخوان، دریافت پول و چیدمان اتفاقی چند اثر در کنار یکدیگر نیست. در حقیقت اساس وجود کیوریتور به دلیل هر چه بالا بردن کیفیت انتخاب آثار، و همچنین برگزاری و نمایش هر چه بهتر یک رویداد هنری در یک بستر منسجم، برای جهت بخشی و تاثیرگذاری بیشتر آن است. بدون اغراق، یک کیوریتینگ خوب اثر هنری یک کیوریتور موفق است. عدم اطلاع از اصول لازم در این زمینه، با روح انجام چنین فعالیتی کاملا در کنتراست است. قرار نیست کار کیوریتور به عنوان یک حرفه، فی سبیل الله باشد! بسته به نوع فعالیت گاهی درآمد حاصل از کیوریتوری بر اساس دریافت بخشی از درصد فروش آثار حاصل می‌شود. گاهی از طریق اسپانسر پرداخت می‌شود. گاهی از سرمایه شخصی هنرمندان یا بودجه دولتی پرداخت شده و گاهی نیز ترکیبی از این موارد است. اما اگر عمل کیوریتور بدون رعایت استانداردهای لازم، تنها در جهت کسب منافع مادی یا شهرت باشد در نهایت راه به جایی نخواهد برد و خورشید تا ابد پشت ابر نخواهد ماند.